XIX. YÜZYIL OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİNDEKİ SORUNLAR BAĞLAMINDA GEÇİCİ ELÇİLERİN ROLLERİ

Özet

XVIII. yüzyılın sonunda Kaçar Hanedanı’nın İran’da iktidara gelmesi, Osmanlı ve İran devletleri arasında geçmişten beri devam eden sorunlara çözüm getirmemişti. İran özellikle, Osmanlı Devleti’ne bağlı Bağdat bölgesinde siyasi hâkimiyet elde etmek adına, bölgedeki Kürt beylerini yanına çekmeye çalışmakta ve bu sayede sınırına yakın coğrafyada otorite tesis etmeye çabalamaktaydı. 1804 yılında başlayan İran ve Rusya arasındaki harp, İran’ın bu çabalarını bir süre ertelemesine sebep olsa da bu devletin bölgeden eline çekmesine engel olmadı. XIX. yüzyılın ilk çeyreğinin geçilmesinin ardından Bağdat sorununa eklemlenen tüccarlar, aşiretler, sınır ve İranlı hacılar ile ziyaretçilerin artan problemleri de Osmanlı ve İran arasında büyük anlaşmazlıklara sebep oldu. Bu anlaşmazlıkların savaşla neticelenmesi ve sonrasında yapılan antlaşmayla ilişkilerde yaşanan olumlu hava iki devleti, sorunlarına masada çözüm bulmaya mecbur kıldı. Tüm bu sorunlar yaşanırken her iki devlet, anlaşmazlıkların başladığı sürecin başından itibaren geçici elçiler vasıtasıyla problemlerini çözmeye çalıştı. Bugünkü anlamda diplomat kimliği olmayanların da aralarında bulunduğu geçici elçilerin sorunlara getirmeye çalıştığı çözümler veya yarattıkları çözümsüzlükler, devletler arasındaki ilişkilere de doğrudan tesir etti. XIX. yüzyılın ilk yarısında her iki devletin başkentlerinde sefaretlerin açılmasına kadar gelen süreçte geçici elçiler kanalıyla yürütülen diplomatik ilişkilerde elçiler ve bu elçilerin Osmanlı-İran arasında yaşanan siyasi krizlere çözüm çabaları, bu çalışmanın konusudur. Çalışmanın kaynakları; Farsça/Türkçe kronikler ile literatürde yer alan eserler ve Osmanlı arşiv belgelerinden oluşmaktadır.