HAMDULLAH MÜSTEVFÎ'NİN NÜZHETÜ'L-KULÛB ESERİNDE MEKKE, MEDİNE VE KUDÜS

Özet

Hamdullah Müstevfî XIV. yy. de yaşamış İranlı tarihçi ve şâirdir. Aslen Kazvinli olan Müstevfî'nin meşhur tarih eseri Tārīḫ-i Güzīde'nin yanı sıra coğrafya ve kozmografyaya dair Nüzhetü'l-Ḳulūb adlı bir eseri de bulunmaktadır.

Nüzhetü'l-Ḳulūb eseri giriş, üç bölüm ve bir hâtimeden meydana gelmektedir. Birinci bölümde mineraller, botanik ve zooloji, ikinci bölümde insan vücûdunun yapısı, ahlâkî vasıfları ve melekeleri, üçüncü bölümde ise coğrafyayı konu edinmektedir. Coğrafya bölümü ise kendi içinde üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda Mekke, Medine ve Kudüs, ikinci kısımda İran coğrafyası ve üçüncü kısımda komşu ülkeler konu edinilmiştir. Hâtime bölümünde ise acâibü'l-mahlûkât konularına yer vererek eser nihâyete erdirilmiştir.

Çalışmamızın konusu, Nüzhetü'l-Ḳulūb eserinin coğrafya bölümünün ilk kısmı olan Mekke, Medine ve Kudüs'tür. Eserin yazılış amacı İran coğrafyasını yazmak olsa da yazar, cihânın en faziletli şehirleri diye tasvir ettiği Mekke, Medine ve Kudüs'ü konu edinerek başlamıştır. Bu şehirlerin âyet ve hadislerde zikrinin geçmesi de onun bu şehirleri faziletli görmesinde bir sebeptir.

XIV. yy. Şam ve Hicaz coğrafyasının tavsir edildiği bu kısım orijinal bilgiler içermektedir. Aynı zamanda eserde bahsi geçen şehirlerin İran coğrafyasına uzaklıkları, coğrafî olarak enlem ve boylam gibi bilgilerinin verilmesi ve şehirlerin kapladığı yüz ölçümlerinin ayrıntılı şekilde belirtilmesi bu eseri değerli kılan özelliklerdendir. Peygamberlerin zikri geçtiği yerlerde kıssa ve menkıbelere de yer verilmesi, şehir tarihi açısından önemli isimlerin zikredilmesi de diğer unsurlardır.

Bu çalışma ile bahsi geçen eserde İranlı bir tarihçi tarafından XIV. yy. coğrafyasında Mekke, Medine ve Kudüs'ün nasıl konu edindiği ve ne gibi bilgiler sunduğu ortaya konulacaktır.