GAFFÂRÎ-İ KAZVÎNÎ'NİN NİGÂRİSTÂN İSİMLİ İSLÂM TARİHİNDE YER ALAN FARSÇA ŞİİRLERİN İNCELENMESİ

Özet

Ahmed bin Muhammed-i Gaffârî-i Kazvînî (ö. 975/1567) XVI. yüzyılda yaşamış, İran'da VII. (XIII.) asır itibariyle meşhur Gaffârî ailesine mensup tarihçi, münşî ve meşhur bir yazardır. Aslen Sâveli olan ailesi onun doğumundan en az 300 yıl önce Kazvin’e gelip yerleşmiştir. Aldığı eğitimler hakkında detaylı bilgiye sahip olmadığımız Gaffârî'nin yazdığı eserlerini incelediğimizde iyi bir eğitimden geçtiği söylenebilir. Bazı Hint tezkirecilerinin Hint âlimlerinden saydığı Gaffârî’yi çağdaşları ve daha sonraki dönemde yaşayanlar iyi bir edebiyatçı, âlim, hattat ve münşî olarak methederler; ancak onun şiirlerinden sadece bir beyit naklederler. Günümüze ulaşan eserleri genel itibariyle tarih içerikli olsa da eserlerin içerisindeki farklı edebi unsurlar; hikâyeler, şiirler dikkat çekmektedir. Çalışmamızda inceleyeceğimiz şiirlerin bulunduğu Nigâristân adlı eser de bahsettiğimiz türdedir.

Tam adı Târîḫ-i Nigâristân olan eser 959/1552'de tamamlanıp Safevi hükümdarı Şah I. Tahmasb’a ithaf edilmiştir. Eserde İslâm tarihi Hz. Muhammed'in soyundan başlanarak ele alınmış ve Gaffârî-i Kazvînî'nin yaşadığı döneme kadar süregelen İslâm devletleri konu edinilmiştir. İşlenilen dönemlere dair farklı bilgilerin yer aldığı eserde, bilgi akışının aralarında çeşitli hikâyelere ve şiirlere de yer verilmiştir. Bu şiirlerin bazılarında şairlerinin ismi zikredilirken bazılarının şairlerine yer verilmemiştir. Tespit edebildiğimiz şairlerin isimleri ilgili şiirlere dair dipnotlarda belirtilmek suretiyle gösterilmiştir. Daha sonra şiirlerin vezinleri, akabinde Türkçe manaları ve edebi hususiyetleri ile ilgili bilgiler verilmiştir.