UNSURÎ-Yİ BELHÎ’NİN KASİDELERİNDE GAZNELİ DÖNEMİ SARAY BAHÇELERİNİN TASVİRİ

Özet

Gazne Devleti, Sultan Mahmûd’un (ö.421/1030) saltanatı zamanında en parlak dönemini yaşamıştır. Sultan Mahmûd, İslamiyet’i yayma amacıyla Hindistan’a yapmış olduğu gazveler ile ülke topraklarını genişletmiş ve elde ettiği ganimetlerle ekonomik açıdan güç kazanmıştır. Bu sayede refah seviyesinin yükselmesini sağlayan Sultan Mahmûd edebî faaliyetlere önem vermiş, saray ve çevresinde birçok ünlü şairin yetişmesine ortam hazırlamıştır. Bu dönemde dikkat çeken şairlerin arasında bulunan Unsurî-yi Belhî (ö.431/1040), Sultan Mahmûd’un küçük kardeşi Emir Nâsr’ın aracılığıyla saraya intisap ederek yeteneği ile kendini Sultan Mahmûd’a beğendirmesi sonucu kısa sürede şairler içinde en yüksek mertebeye ulaşmış ve sarayda Melikü’ş-şuara unvanını elde etmiştir.

Unsurî’nin Divân’ında yer alan kasidelerinin büyük çoğunluğu Sultan Mahmûd’un övgüsünü içerir. Kasideler, Sultan’ın savaşlarını ve ordusunun kahramanlıklarını konu alması bakımından önem arz ederken saray bahçelerinin tasviri, dönemin siyasal ve sosyal yaşantısına ışık tutar. Özellikle bayram günlerinde yapılan kutlamalar ve eğlenceler ile sarayda ağırlanan komşu ülkelerin elçilerine, devletin güç ve kudretinin gösterilmesi amacıyla düzenlenen meclislerin doğal ve canlı tasvirleri Unsurî’nin edebî yönünü öne çıkarır. Ayrıca Unsurî’nin Sultan Mahmûd’un veziri Hâce Ebu’l Kasım Ahmed b. Hasan Meymendî’ye söylediği kaside vezirin evi ve bahçesini işler. Şair, bahçeyi betimlerken havasını Tibet ve Ferhar’a, yüzeyini Manî’nin Erjenk kitabına, içinde akan nehri samanyoluna, bahçe düzenini Öklidis’in kitap sayfalarına, menekşe çiçeğinin yerini adeta Nil Nehri’nin bahçeye dökülüp etrafa yayılan yeşil ipeğe benzetir. Söz konusu kasideler, günümüze ulaşamayan saray bahçeleri hakkında fikir edinmemizi sağlar. Bu sebeple Unsurî’nin kasidelerinden örnek beyitler gösterilerek Gazneli dönemi saray bahçelerinin tasvirleri ile bahçelerin siyasal ve sosyal alandaki yeri anlatılmaya çalışılacaktır.