A PERSPECTIVE ON 15TH CENTURY HERAT MINIATURE ART IN THE EXAMPLE OF "MANTIKU’T-TAYR" AT THE METROPOLITAN MUSEUM OF ART IN NEW YORK

Özet

NEW YORK METROPOLİTAN SANAT MÜZESİNDEKİ MANTIKU’T-TAYR ÖRNEĞİNDE 15. YY. HERAT MİNYATÜR SANATINA BAKIŞ

Metropolitan Sanat Müzesi'ndeki "Mantıku't-Tayr" örneği, 15. yüzyıl Herat Minyatür Sanatı üzerinden bir perspektif sunmaktadır. Minyatür sanatı, metin içerisine yerleştirilen iki boyutlu resimler vasıtasıyla el yazma kitaplar veya murakka albümlerinde anlatılan konuların görselleştirilmesini amaçlayan bir sanat formudur. Bu sanat formu, özellikle İran ve Osmanlı coğrafyasında üretilen eserlerle temsil edilen İslam minyatür sanatının öne çıkan bir örneğidir. Metropolitan Sanat Müzesi, İslam Sanatı alanında zengin bir yazma eser koleksiyonuna sahip dünyanın önde gelen kurumlarından biridir. Müzenin web sayfası üzerinden binlerce yazma eser sayısallaştırılarak erişime sunulmaktadır. Bu koleksiyonda yer alan nadir ve önemli örnekler arasında İranlı ünlü Sufi şair Ferîdüddin Attâr "Mantıku't-Tayr" adlı dünyaca tanınan tasavvufi mesnevisi nüshaları gelmektedir. Şair eserinde manevi arayışın, insanların kendi içlerine doğru bir yolculuk olduğunu kuşlar aracılığıyla dini ve dünyevi bağlamlarda anlatmaktadır. "Mantıku't-Tayr"ın konusu Hüdhüd kuşunun liderliğindeki kuşların, Kaf Dağı'nda yaşayan Simurg'u padişah olarak seçmek için giriştikleri zorlu yolculuktan ve bu süreçte arayıştan vazgeçen kuşlara yönelik Hüdhüd'ün anlattığı öğretici hikayelerden oluşmaktadır. Yazmanın Metropolitan Sanat Müzesi'ndeki 63.210 numaralı minyatürlü nüshası İslam minyatür sanatının dönemsel bir temsilcisidir. Bu nüsha, 1478 yılında Sultan Hüseyin Baykara döneminde Herat'taki saray atölyesinde görevli hattat Sultan Ali el-Meşhedî tarafından istinsah edilmiş, tezhipli ve minyatürlü sayfaları belirlenmiştir. Aynı zamanda bu çalışmanın odak noktasını oluşturan minyatürler de bu süreçte üretilmiştir. Esere daha sonra I. Şah Abbas döneminde İsfahan’da minyatürler ve tezhipli zahriye sayfaları eklenmiş eser ayrıca muhteşem bir kab ile ciltlenmiştir. Yenilenen eser, 1609 yılında Şah Abbas tarafından Erdebil'deki kraliyet ailesinin türbesine bağışlanmış olup 1963 yılında Metropolitan Sanat Müzesi'nin mülkiyetine geçmiştir. Bu çalışma kapsamında, söz konusu el yazmasında yer alan Nakkaş Kemaleddin Bihzâd (ö.1535) tarafından yönetilen Timurlu saray atölyesinde üretilen "Suya Düşen Adam" (63.210.44), "Bir Prense Olan Sevgisini İfade Eden Dilenci" (63.210.28), "Babasının Yasını Tutan Oğul" (63.210.35) ve "Horasan'lı Şeyh Ebu Sa'id Mihna'i ve Köylü" (63.210.49) adlı minyatürler, 15. yüzyılda Herat Sanat ekolü açısından analiz edilmiştir. Bu minyatürler, Herat Sanat ekolünün özelliklerini taşımakta ve dönemin sanat anlayışını yansıtmaktadır.