SAFEVÎLER’DE SALTANAT AVCILIĞI VE AV TEŞKİLATI

Özet

İran coğrafyasında hakimiyet kurmuş Safevîler kuruluşlarından yıkışlarına değin sağlam müesseseler ile tarihte yer almışlardır. Bu müesseselerden biri kültürel ve hakimiyet öğelerinden olan avcılık idi. Safevîlerin kurucu hükümdarı Şah İsmail başta olmak üzere akabindeki Şah Tahmasb, Şah Abbas ve Şah Safi gibi şahlar da saltanat avcılığına ehemmiyet vermişlerdir. Maiyetleri ile çıktıkları avlar haftalar sürecek kadar çok uzun sürebilmekteydi. Safevîlerde avcılık merasimleri temelde iki tür olarak: cerge olarak bilinen Halka Avı ve Serbest Av olarak sınıflandırabilmektedir. Safevî dönemi kaynaklarının satır aralarında sıkça avcılığa ve av teşkilatına dair önemli hususlar göze çarpmaktadır. Safevî şahlarının arasında zamanlarının pek fazla bir kısmını avda geçirenler de mevcutlardı. Avlar genellikle yaylak ve kışlaklara geçiş yapılırken gerçekleşmesinin yanında ayrıca Şah İsmail’in Çaldıran Savaşı sırasında ava çıktığına dair kayıtlar da mevcuttur. Safevî şahları, avcılığı temelde besin elde etme gayesiyle değil de bir eğlence, talim, hırslarını dizginleme aracı olarak görmekteydiler. Av merasimlerinde avlanan helal hayvanlar genellikle bölge halkından olan görevlendirilmiş insanlar tarafından istif edilmek üzere toplanmaktaydı.  Şah İsmailnâme, Ahsenü’t-tevarih, Habibü’s-siyer başta olmak üzere diğer pek ana kaynak ve seyahatnamelerde Safevî şahlarının av meraklarına iştirak etmelerine gerçekleşen törenlere dair canlı kayıtlar sunulmuştur. Ayrıca mirşikarbaşının başında olduğu ve emri altında bulunan segbanbaşı, kuşhane ağası, hezarten gibi rütbelilerin teşkil ettiği av teşkilatına dair bilgileri ve detayları sunmaktadır. Hazırlanan çalışmada Safevîlerde avcılık ve saltanat avcılığının tanımları yapılırken avda en önemli işleve sahip yırtıcı av hayvanlarına da değinilmiştir. Müteakiben av türleri izah edilirken saltanat avlarında gerçekleşen merasimin kaynaklarda ne şekilde kaleme alındığı tartışılmıştır. Çalışmada avcılık temele alınarak av teşkilatı izah edilmeye çalışılmıştır.