İRAN MUHİTİNDE URMİYA AŞIKLIK GELENEĞİ

Özet

İRAN MUHİTİNDE URMİYA AŞIKLIK GELENEĞİ  

Prof.Dr. İlgar İMAMVERDİYEV[1]

         İran'ın Batı Azerbaycan  bölgesinin 31 eyaletinden  birisinin ismi  Urmiya’dır. İran’ın kuzeybatısında Türkiye sınırına yaklaşık 50 km. mesafede denizden 1340 m. yükseklikte kurulmuştur. Eyalet sınırları içinde bulunan önemli yerleşimler Urmiye, Hoy,  Miyanduab,  Bukan, Mahabad,  Salmas, Maku,    Uşnu,  Nakade,Piranşehr,  Serdeşt,   Şahindej, Takab,Siyahçeşme ve Şot şehirleridir.

    Bir aşığın-tek sazın günümüzde faaliyet gösterdiği esas bölge İran’ın Batı Azerbaycanı kabul edilir. İran'ın Batı Azerbaycan aşık muhitini temsil eden bölgelere Hoy, Maku, Selmas,          Dol, Sulduz, Urmiye dahildir. Diğer âşık okulları ile karşılaştırıldığında Urmiye âşık ekolünin özel bir yeri ve özel bir ağırlığı vardır. Eski çağlardan beri musiki ve söz sanatına saygı ve hürmetin simgesi, aşık sanatının beşiği kabul edilen Urmiye'deki aşık okulu, bu ilçede gerçekleştirdiği önemli faaliyetlerle dikkat çekiyor. Profesör Muharrem Gasımlı, "Ozan-Aşık Sanatı" adlı kitabında şöyle yazıyor. "...icra ilkeleri ve musiki yükü bakımından bir takım üstün özelliklere sahip olan Urmiye âşık çevresi, güneyin başlıca âşık merkezlerinden biridir". Urmiye aşık sanatının şanlı bir tarihi geçmişi vardır. Bu okul, dikkatli bir şekilde aşıklık sanatının kurallarına daha fazla bağlılığına ve sadakatını yaşatması ile dikkat çekiyor. Bu açıdan bakıldığında Dollu Mustafa, Dollu Abuzer, Dollu Muhammed, Balovlu Misgin gibi büyük âşıklar ve güçlü sanatçılar yetiştirmiş, âşıklar diyarı, müziğin ve sözün kalbi olarak bilinen mübarek kadim Dol semtinin adı gururla anılmalıdır. Batı Azerbaycanlı aşıkların kullandığı tek çalgı bağlama-sazdır. Hoy, Dol, Selmas ve Urmiye sanatçıları, Batı Azerbaycan aşık ortamının karakteristik bir özelliği olan tek bir enstrümanda çalıp şarkı söylüyorlar. Bu yönüyle Doğu Azerbaycan'ın aşık ortamını temsil eden Karadağ-Tebriz ve diğer çevre bölgelerin saz-soz sanatından farklıdır. Tek saz çalmanın da Gürcistan'da eski çağlardan beri faaliyet gösteren Borçalı âşık okuluna, özellikle Anadolu âşık çevresinin başında gelen Çıldır, Kars, Erzurum âşık geleneğine ait olduğunu belirtmek gerekir. Bu açıdan İran'ın Batı Azerbaycan âşık ekolü (Urmiye, Selmas, Hoy), Borçalı (Gürcistan) ve Çıldır (Suhara), Kars, Erzurum âşık ekolü sanat ufkunda aynı misyonu yerine getirmekle geleneksel olan kadim icraçılık prensiplerini eskiden olduğu gibi aşık sanatında korur ve canlı tutar.  Profesör Muharrem Gasımlı, "Ozan-aşik sanatı" adlı kitabında bunu şöyle der: "Teksaz performansına dayalı bu ortamın müzik tarzı, Anadolu aşıklarının (özellikle Kars ve Iğdır çevresi) müzik tarzıyla büyük ölçüde yankılanıyor".

“İran Muhitinde Urmiya Aşıklık Geleneği” adlı bilidiride Urmiya aşık ekolünün yeri, önemi ve icracılık sanatı ile ilgili bazı sorunları ele alınmıştır.

   Anahtar kelime: Urmiya, aşık, destan, aşık havası, saz, icra

[1] Prof.Dr. İlgar İMAMVERDİYEV, Gaziantep Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı, halk müziği alanı,imamverdiyev@gantep.edu.tr ilgar.imamverdiyev@gmail.com; ORCID: 0000-0003-2294-6705