İRAN ARAŞTIRMALARINDA ÇIĞIR AÇAN ÇOK YÖNLÜ BİR İRANİST: RICHARD NELSON FRYE VE ONUN İRAN ÇALIŞMALARINA KATKISI

Abstract

Dünyada “İranistlerin başı” olarak kabul edilen Richard Nelson Frye, tarihçi kimliğinin yanı sıra filoloji, felsefe, sanat tarihi gibi alanlarda aldığı eğitimlerle çok yönlü bir araştırmacı olarak yetişmiştir. Onun “şark” dünyasına ilgi duyması ve bu alanda otorite kabul edilen isimlerle çalışması, antik İran çalışmaları sahasında çığır açacak bir birikim elde etmesine ve kendine has bir yöntem geliştirmesine zemin hazırlamıştır. Bu zemin, onun İran coğrafyası dışında İran kültürünün etkisinde olan Orta Asya’yı da içine alan geniş bir bölge üzerinde eserler üretebilecek kapasitede bir araştırmacı olmasına olanak sağlamıştır.

Antik İran tarihi çalışmalarının günümüz İran coğrafyası ile sınırlı olmaması, alandaki bir araştırmacının sadece tarihçi kimliği ile bölge üzerinde kontrolü sağlamasını zorlaştırmaktadır. Bu zorluğu kendini disiplinler arası bir çalışma yapacak seviyede geliştirerek aşan ilk isim olması açısından R. N. Frye, önemle üzerinde durulması gereken bir İranisttir.

Bu bildiri, R. Nelson Frye’nin İran çalışmalarında öncü olarak açtığı yolun oluşumunu, kullandığı yöntemi ve alana katkılarını eserleri çerçevesinde konu edinmektedir. Çalışmanın amaçlarından biri; onun kullandığı yöntemi ve yaklaşımı alana katkıları ile beraber ele alarak tespit edebilmek ve bunu başarmasındaki temel dinamikleri ortaya koyabilmektir. Bir diğer amaç ise; İran çalışmalarının bilimsel olarak oluşumunun daha iyi anlaşılabilmesine katkı sağlamaya çalışmaktır.

Bildiride, öncelikle dünyada İran çalışmalarının ortaya çıkışı ve gelişimi hakkında bilgi verilecektir. Sonrasında, Frye’nin hayatına ve İran çalışmaları alanında onun fikrî ve akademik altyapısının oluşumuna katkı sağlayan eğitimlerine değinilecektir. Bu çerçevede, özellikle Albert Howe Lybyer, Philip Hatti, Walter Wright, Mehmet Ağaoğlu, Mehmed Simsar, Ernst Hazerfield, Albert Olmstead , George Cameron, Aydın Sayılı ve Neilson Debevoise gibi onun üzerinde akademik anlamda derin etkiler bırakan isimlerden ve onlarla ilişkisinden kısaca bahsedilecektir. Frye’nin çeşitli dillerdeki eserleri konularına ve dillerine göre sınıflandırılarak ele alınacak ve bu eserler aracılığıyla onun İran tarihini ele alış şekli, kaynaklara yaklaşımı, kullandığı terimler ve özellikle İran tarihinin tartışmalı ve sorunlu konularına bakış açısı incelenmeye çalışılacaktır. Frye’nin alana yaptığı katkıların daha iyi anlaşılabilmesi için ise öncelikle Ehsan Yarshater, Afshin Zand, David Stronach, A. S. Shahbazi gibi İranistlerin bu konudaki düşünce ve değerlendirmelerine sonrasında ise hakkında yazılmış Farsça, Almanca, Rusça ve İngilizce yazılardaki düşünce ve değerlendirmelere yer verilecektir.