SELÇUKLULARIN DEVLETLEŞME SÜRECİNDE HORASAN BÜROKRASİSİNİN TUTUMU

Abstract

Selçuklular X. yüzyılın sonlarına doğru devletlerarası ilişkilerde rol oynamaya başlayarak siyasi arenada kendilerine yer açmaya çalışmışlardır. Bu dönemde Doğu İslam Dünyası’ndaki siyasi aktörler arasında yer alan Sâmânî, Karahanlı ve Gazneli iktidarlarının birbirleri ile olan mücadeleleri ve iç kargaşalar Selçukluların yeni bir güç olarak ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. XI. yüzyılın ilk yarısında ise siyasi sahnede aktif bir şekilde kendilerine yer bulan Selçuklular Mâverâünnehir, Hârizm ve Horasan’daki iktidarlara kendilerini etkin bir askeri güç olarak kabul ettirmişlerdir.

Selçukluların 1035 yılı baharında Ceyhun nehrini geçmeleri ve Horasan’a girmeleri hem kendileri hem de bölge tarihi açısından bir dizi yeni gelişmenin meydana gelmesine sebep olmuştur. Bu olay en başta Selçukluların Horasan’da devletleşme süreçlerini başlatmış ve bu süreç 1040’ta Dandanakan Savaşı ile birlikte nihayete ermiştir. Selçuklu Gazneli mücadelesi bölgeyi derinden etkilemiş ve neticede iktidarın el değiştirmesine neden olmuştur. Selçukluların Horasan’da hâkimiyet kurduğu dönemde, Gazneli bakiyesi olan sivil ve askeri bürokrasi ve ileri gelen kimseler bu bölgede ikamete devam ediyordu. Bunlar âmil, sâlâr, kadı, elçi, divan reisi, mezhep reisleri, âlim, şeyhülislâm, hatip ve vaiz gibi pek çok farklı görevde bulunuyordu. Tüm bu bürokrasi, ulemâ ve hatta halk Selçuklu hâkimiyetine seyirci kalmamış ve farklı tepkiler vermişlerdir. Selçuklular ise bu süreçte tüm bu kesimlerle iş birliği yapmaya çalışarak, onların desteklerine başvurmuşlardır. Bütün bu gelişmeler Horasan’daki Selçuklu Gazneli mücadelesinin seyrinde ve Selçukluların Horasan hâkimiyetinde kilit rol oynamıştır.

Bu çalışmada, Horasan’da meydana gelen Selçuklu Gazneli mücadelesi ve Selçukluların bölgedeki devletleşme süreci açısından önemli bir yere sahip olan, Horasan halkı ve bürokrasinin tutumu, fikirleri ve faaliyetleri ele alınmıştır. Bu sayede Selçukluların devletleşme süreci izah edilmeye çalışılacaktır.