İRAN TİYATROSUNA GENEL BİR BAKIŞ

چکیده

Tiyatro kavramı temsil edilen eser anlamında Yunanca “theatron” kelimesinden gelmektedir. Günümüzdeki anlamıyla tiyatro şarap ve coşkunluğu simgeleyen Dionisos adına yapılan dinsel törenlere dayanmaktadır. Türk tiyatrosuna dair ilk görüşlerden biri Namık Kemal’e aittir. Türkiye’de modern Türk tiyatrosunun kaynakları, Tanzimat sanatçıları tarafından atılmıştır. Tanzimat öncesi dönemdeki tiyatro, geleneksel sanat olarak ortaoyunu, meddah, Karagöz ve seyirlik oyunlar olarak toplum hayatında yer almıştır. Oyun tiyatronun temel taşını oluşturmaktadır. Oyun yalnız tiyatronun değil, tiyatroyla akrabalık bağı bulunan, opera, bale, sinema gibi başka sanatların da temelini oluşturmaktadır. İran'da drama, Avrupa'da olduğu kadar eskidir. Avrupa tarzı tiyatro İran’da 19. yüzyılda başlamış gibi görünse de bu dönemden öncesine ait tiyatronun izlerini görmek mümkündür. Dolayısıyla İran’da tiyatronun başlangıcının çok daha eskilere dayandığı söylenebilir. Batı tarzı tiyatro ilk olarak 19. yüzyılın başlarında Avrupa'ya giden İranlılarla ortaya çıkmıştır. İran tarihinin en uzun saltanat süresini elinde bulunduran Nâsırüddin Şah, tiyatro yapımını, oyun çeviri ve telif çalışmalarını teşvik ederek, tiyatro topluluklarını destekleyerek çağdaş İran tiyatrosunun alt yapı çalışmalarını başlatmıştır. Tiyatro oyunlarının ilk olarak Kerbela olaylarına ithafen taziye şeklinde ortaya çıktığı görülmüştür. Taziye türünden sonra taḳlîd, rû ḥovżî, rovże ẖânî, perde dârî, ẖeyme şeb-bâzî olarak adlandırılan bu temsiller İslam öncesi İran tiyatrosunun örneklerindendir. Bu çalışmamızda, Türkçe literatürde İran tiyatrosuna dair eksiklik olmasından sebebiyle genel olarak İran Tiyatrosu, onu oluşturan oyun türleri ve akabinde modern oyun yazarlarından Ḥuseyn-i Sâ‘idî, Ekber Râdî ve Behrâm-i Beyżâyî’ye yer verilecektir.