دانشجویان ایرانی در دولت عثمانی

چکیده

Bu bildiride Kaçar Hanedanlığı Dönemi’nde (1795-1925) Osmanlı Devleti’ne gelen İranlı öğrenciler incelenecektir. Avrupa eğitiminin yararlarından faydalanmak için İran’ın ilk girişimleri, Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu’nda olduğu gibi, öğrencileri Avrupa üniversitelerine göndermekle başlamıştır. Bilindiği gibi yeni ilim ve sanatı öğrenmek amacıyla İranlılar ilk defa 1811 yılında Londra’ya öğrenci göndermiştir. Daha sonra öğrenciler küçük gruplar halinde yurt dışı deneyimine sahip olmuşlardır. 1839 yılında Muhammed Şah (1834-1848) Mısır’a 40-50 kişilik bir grup yollamak istemişse de bu durum gerçekleşememiştir. Osmanlı Devlet’ine eğitim amacıyla gelen ilk öğrenciler 1849 tarihine dayanmaktadır.  Mirza Taki Han Emir Kebir (1807-1852), aynı tarihte Rusya’ya yolladığı bir grup öğrencinin yanı sıra, iki kişiyi de Kaşan’dan İstanbul’a İpek Endüstrisi öğrenmek için göndermiştir. İran’da 1851 yılında Darülfünun açıldıktan sonra, gittikçe artan sayıda öğrencinin gerek İran hükümetleri tarafından gerekse ailelerin kişisel bağlantıları yoluyla Osmanlı coğrafyasına ulaştıklarını gözlemlemekteyiz. Çoğu zaman, bir diplomat resmi bir görev için Osmanlı’ya seyahat ederse, Osmanlı’da okumak üzere bir aile ferdini beraberinde getirmiştir. On dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinden itibaren, eğitim amaçlı Osmanlı Devlet’ine gelen İranlılar ciddi sayılara ulaşmıştır. Çeşitli alanlarda eğitim almak ve deneyim sahibi olmak için Osmanlı kurumlarını tercih eden İranlılar, ülkelerine döndüklerinde devletin önemli pozisyonlarına yerleştirilmiştir. Bunlardan bazıları İstanbul’daki Nizamiye Medresesinde geleneksel eğitim tercih etmişse de dönemin modern mekteplerinden Mekteb-i Harbiye, Tıbbiye, Mülkiye, Mekteb-i Sultani, Tophane Rüştiyesinde eğitim alan çok sayıda mezun vardır. Mahmud Cevad İbnü’ş Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilât ve İcraatı adlı eserinde İranlı talebelerin 1877 yılında tahsil için Avrupa yerine Osmanlı Devleti’ne geldiğini belirtmiştir. Araştırmamız sonucunda Osmanlı Devleti’ne gelen İranlı öğrenciler tespit edilecektir. Bu çalışmada İran ve Osmanlı arşiv kaynakları karşılaştırılıp Türkçe, Farsça ve İngilizce olarak üç dilli literatür kullanılacaktır. Osmanlı-İran devletlerinin öğrenciler yoluyla artan etkileşimi ve onların Osmanlı Devleti’ni tercih etmelerindeki asıl sebepler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: İran, Öğrenci Değişimi, Osmanlı İmparatorluğu, Kaçar Hanlığı