PEHLEVİ DÖNEMİ MİLLİYETÇİ TARİHYAZIMININ ZİRVESİ: ABDÜLHÜSEYİN ZERRÎNKÛB’UN İKİ YÜZ YILLIK SESSİZLİK ADLI ESERİ

چکیده

Milliyetçilik ve milliyetçi tarihyazımı birçok ülkede olduğu gibi İran’da da 19.yüzyılda başlamıştır. Celâleddîn Mîrzâ’nın Nâme-i Hüsrevân ve Mîrzâ Âgâ Hân Kirmânî’nin Âyîne-i İskenderî gibi eserleri milliyetçi tarihyazımının ilk örneklerindendir. Milliyetçi düşüncenin 1906 Meşrutiyet Devrimi ile İran toplumunun çeşitli kesimlerine yayılmaya başlaması milliyetçi tarihyazımının da güçlenmesini beraberinde getirmiştir. Bu dönemde Batı dillerinden çevrilen kitaplar İranlı okuyucunun oryantalist gelenekle daha yakından aşina olmasını sağlayarak milliyetçi düşünce ve tarihyazımının kökleşmesine katkı sağlamıştır. 1925 yılında Rıza Han’ın Pehlevi hanedanını kurmasıyla milliyetçilik, devlet ideolojisi haline gelmiştir. Böylece, 1860’lı yıllardan başlayarak toplumun çeşitli kesimlerini cezbeden milliyetçilik kitle iletişim araçları ve modern eğitimin yaygınlaşmasıyla güçlenmiştir. Bu gelişmeye paralel olarak, Pehlevi Dönemi’nde (1925-1979) kaleme alınan tarih eserlerinin önemli bir kısmı milliyetçi bakış açısını taşımıştır. Bu dönemde yazılan sayısız tarih eseri içinde Abdülhüseyin Zerrînkûb’un (1923-1999) ilk baskısı 1951 yılında yapılan İki Yüz Yıllık Sessizlik (Do Karn-ı Sükût) isimli kitabı yayımlandığı yıldan bugüne farklı nesiller üzerinde yarattığı etki ve aldığı olumlu olumsuz eleştiriler bakımından incelenmeye değerdir. Velûd bir yazar olan Zerrînkûb’un gençlik dönemi eserlerinden olan İki Yüz Yıllık Sessizlik, İran’ın İslam fetihlerinden sonraki iki yüz yılını anlatır. Zerrînkûb, her ne kadar Emevi ve Abbasi hâkimiyetlerinde geçen bu iki yüz yıl boyunca birçok siyasi-dini isyan meydana gelmiş olsa bu devrin İranlılar için bir sessizlik devri olduğunu ileri sürer. Yazarın iddiasına göre bu dönemde İranlılar, yaşanılan yıkım ve baskı karşısında söz söyleyecek mecal bulamamıştır. Kitapta sıklıkla rastlanan Araplar hakkındaki aşağılayıcı ifadeler, İran’da ana akım milliyetçilikte Arapların yerine dair okuycuya iyi bir fikir vermektedir. Kitabın içeriği ve doğurduğu tepkiler kadar yayımlanma macerası da dikkat çekicidir. Zira kitap, 1979 Devrimi’nin ardından yasaklanmış ve 1999 yılına kadar yayımlanamamıştır. İran’da milliyetçi tarihyazımının ürettiği en popüler eser olduğu anlaşılan İki Yüz Yıllık Sessizlik, antik miras ile İslam’ın modern İran kimliğindeki yerlerine ilişkin fikirleri bakımından üzerinde düşünülmeye değer bir tarih eseridir.