BÜYÜK SİSTEMİK DEĞİŞİMLERDE İRAN DIŞ POLİTİKASININ NEOKLASİK REALİST TEORİ BAĞLAMINDA ANALİZİ

چکیده

Bu çalışma İran’ın uluslararası ve bölgesel sistemik değişimlerde verdiği tepkiyi ve geliştirdiği dış politika davranışlarını neoklasik realist teori bağlamında incelemiştir. Çalışmanın temel hipotezi uluslararası ve bölgesel büyük sistemik değişimlerde devletlerin dış politikasının sadece sistemik faktörler tarafından şekillenmediğini, devletin kendi iç faktörleri süzgecinden geçtikten sonra bir yön belirlediği veya bir sonuç ortaya koyduğudur. Bu anlamda dünya siyasetinde önemli bir bölgesel aktör olan İran, uluslararası sistemde meydana gelen büyük değişimlere kendi içyapısal süreçleri aracılığı ile bir tepki göstermektedir.

Bu varsayımlar temelinde bu çalışmada, uluslararası sistemde değişime neden olan üç önemli gelişme çerçevesinde bir dönemselleştirme yapılmıştır: Soğuk Savaşın sona ermesi; 11 Eylül saldırıları ve Arap Baharı. Çalışma uluslararası sistemde ve bölgesel sistemde meydana gelen üç önemli sistemik değişim kapsamında üç önemli vaka ile sınırlandırılmıştır. Bu vakaların ilki Soğuk Savaş sonrasında gerek yeni uluslararası düzenin yapısını göstermesi gerekse de bölgesel sistemi ve dengeleri değiştirmesi açısından önemli bir olay olan Körfez Savaşı; çalışmanın araştırmaya dahil ettiği ikinci vaka, 11 Eylül terör saldırıları sonrasında bölgesel ve uluslararası sisteme büyük etkileri olan ve sonraki yıllarda bölge siyasetini kökten etkileyen ABD’nin 2003 Irak işgali; üçüncü ve son vaka ise 2010 yılının sonlarında başlayan ve etkileri günümüzde de devam eden Arap Baharı olarak adlandırılan sürecin ilk dönemlerinde başlayan Suriye iç savaşıdır.

Bu çalışmada öncelikle üzerinde durulan konu, İran’ın uluslararası önemli gelişmelere ve göreli güç dağılımlarında meydana gelen değişimlerine kısa vadede verdiği tepkiye bakmaktır. Bu bakış açısından hareketle bu çalışmada neoklasik realist teorinin temel araştırma yöntemleri olarak kullandığı vaka analizi ve süreç takibi yöntemleri kullanılmıştır.