Sovyet İşgali Sırasında İran İslam Cumhuriyeti’nin Afganistan Direnişçi Örgüt ve Mültecilerine Yönelik Politika ve Desteği

چکیده

27 Aralık 1979’da İran İslam Cumhuriyeti’nin doğusunda bulunan Afganistan, Sovyetler Birliği Kızıl Ordu’su tarafından işgal edilmiştir. Bu olaydan birkaç ay önce İran’da Ruhullah Humeyni’nin liderliğinde İslam Devrimi’yle şekillenen yeni hükümet, Sovyet istilasını ciddi bir şekilde kınayarak yabancı askerlere karşı örgütlenen ve mücadele veren Afganistan direnişçi örgütleri (Mücahitleri) ve grupları desteklemiştir. Bunun yanı sıra, savaş ve çatışma ortamından kaçan Afganistanlı mültecilere de sığınak vermiştir.

Dokuz yıl süren Afganistan-Sovyet Savaşı sırasında Pakistan’da şekillenen Afganistan savaşçı örgütlerin sayısı yediyken, İran desteği altında olan direnişçi grupların sayısı sekize yükselmiştir. Tahran, Washington ile ilişkilerinin iyi gitmemesine rağmen ABD ile aynı politikayı izleyerek çatışma yıllarında Sovyet birliklerine karşı savaşan örgütlere siyasi ve askeri destek sağlamıştır. Tahran aynı zamanda uluslararası toplantılar ve platformlarda da yabancı kuvvetlerin işgalini ciddi bir şekilde eleştiren devletlerden olmuştur. Bununla birlikte İran İslam Cumhuriyeti ülkeye göç eden yaklaşık iki milyon mülteciye sığınak vererek, çalışma, sağlık ve eğitim gibi hizmetlerden yararlanmalarına fırsat sağlamıştır.

Bu çalışmada Afganistan-Sovyet Savaşı sırasında Tahran’ın Afganistan Marksist hükümeti/ Sovyet işgalci kuvvetlere karşı nasıl bir politika izlediği ve söz konusu sekiz (Şii-Hazara) örgütün kurulmasında nasıl bir rol oynadığı incelenecektir. Buradan yola çıkılarak, çatışma yıllarında Tahran’ın Afganistan krizine hangi perspektiften baktığı gözler önüne serilecektir. Bununla birlikte, yurtdışına kaçan beş milyondan fazla mültecinin neredeyse yarısının İran’ı tercih etme sebepleri ve Tahran’ın mültecilere yönelik izlediği politika üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeleri: İran, Afganistan, Sovyet, Direnişçi, Mülteci.

[1] Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Doktora Öğrencisi.

Öğrenci No: D206012008

hasibsadeed@gmail.com

ORCID ID: 0000-0002-1441-3725