RIZA ŞAH’IN TÜRKİYE ZİYARETİNDE KURULAN ZAFER TAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

چکیده

Rıza Şah’ın Türkiye ziyareti iki ülkenin siyasi ve kültürel ilişkilerinin gelişmesini sağlamıştır. Bu ziyaretin önemli bir siyasi olay olmasının yanında Rıza Şah için yapılan hazırlıkların sunduğu veriler dikkate değer çalışma alanı sunar. Rıza Şah’ın bu yolculuğunda birçok Anadolu şehrini ziyaret etmiş ve bu şehirlerin karşılama merasimlerinin yapılacağı yollara zafer takları kurulmuştur. Çalışmanın ele aldığı konu karşılama yapısı olan bu taklar üzerine düşünmek ve bu yapıların biçimsel izlerini sürmektir.

Rıza Şah’ın İstanbul ziyareti için Galata Köprüsü üzerine biri İstanbul Belediyesi diğeri İstanbul’da yaşayan İranlılar tarafından iki tane karşılama takı yapılmıştır. Çalışmanın odaklandığı nokta ise İranlılar tarafından yapılan taktır. Çünkü bahse konu tak 19.yy da Tahran’da Kaçar döneminde yapılan şehir kapılarından biri olan Kazvin kapısı ile birtakım biçimsel ve simgesel bağlantılar taşımaktadır. İran’da Kaçar döneminin reddedildiği, Pers milliyetçiliği çerçevesinde Ahameniş veya Sasani dönemleri formlarından esinlenilen binaların üretildiği, uluslararası üslubun İran uyarlamalarının çoğaldığı çok katmanlı bir dönemde; İstanbul’da Kaçar dönemine referans veren bir yapının Rıza Şah’ı karşılamak için yapılmış olması bu yapıyı çalışmaya değer bir konu yapmaktadır. Üstelik Tahran’da yer alan kapının şehrin fiziksel gelişimi ve Kaçar geçmişi ile yaşanılan gerilimli bağ sonucu yıkılmış olması ve buradan hareketle İstanbul’da İran Şahı’nı karşılamak için Kaçar geçmişine referans veren bir tak yapılması ikilemli bir zemin sunmaktadır. Bu ikilem Ahameniş veya Sasani formlarını referans almayan bu takın üstünde Faravahar simgesinin yer almasıyla da kendini göstermektedir.

İstanbul’da yaşayan İranlıların Büyük Valide Han’da dükkânlarının bulunduğu ve ticaretle uğraştıkları bilinmektedir. İstanbul’da yaşayan İranlıların zafer takının yapılmasını üstlendiği ve Nikolai Peroff isimli bir ressamın bu işte yer aldığı dönemin gazetelerinde yer almaktadır. N. Peroff ise Bolşevik Devrimi sonucu Rusya’yı terk etmek zorunda kalan bir ressamdır. N. Peroff ’un İstanbul’da ressamlık yaptığı, fotoğrafçılık stüdyosunda çalıştığı ardından Darülbedayi daha sonra Türk Tiyatrosu’nda dekoratörlük yaptığı bilinmektedir. Tiyatro’da sahnelenen oyunların dekorlarını hazırlayan N. Peroff’u bu işte yeteneğinden dolayı ünlendiği bilinmektedir.

Çalışmanın vardığı noktalardan biri 1934 yılında İran Şahı’nın Türkiye ziyaretinde İstanbul’da yapılan bir karşılama takının Tahran’da yer alan ve aynı dönemde Kaçar devri eserinin özelliklerini taşıması, yabancı ülkede İran’ı temsil etme pratikleri hakkında izler sunmaktadır. İstanbul’da yaşayan İranlıların temsil pratiklerinin Kaçar geçmişinde yer alan formlarla yakın ilişki kurduğu görülmektedir. Bu karşılama yapısı İstanbul’da yaşayan İranlılar tarafından ülkesini terk etmek zorunda kalan Rus ressama en azından birtakım özelliklerini yapması istenmiştir. Geçici bir karşılama yapısının üretilmesinde İranlı esnaflar ve Rusya’dan gelen ressam yer almıştır. Bu durum ise Galata Köprüsü’nü İran ve Rusya gibi farklı coğrafyalardan gelen insanların birikimlerinin buluştuğu bir alan yapmaktadır.