منابع خسرو و شیرین نظامی

چکیده

“Hüsrev ü Şirin” eseri Nizâmî Gencevî’nin kaleme aldığı “Hamse”nin 6500 beytten oluşan, hezeç bahrinde yazılmış ikinci eseridir. Şair öncesinde Doğuda tanınan bir çok kaynakları  incelemiş, yenilikler katmış ve sonuçta ortaya oldukça güzel bir eser çıkmıştır. Nizâmî Gencevî “Hüsrev ü Şirin” mesnevisini kaleme alırken en çeşitli kaynaklara, bir çok halkların, özellikle de Azerbaycan halkının folklor örneklerine başvurmuştur. Şair halk arasında yaygın olan efsaneye yeni bölümler ekleyerek, çeşitli değişikler aracılığıyla onu benzersiz bir mesnevi seviyesine ulaştırmıştır. Gencevî “Hüsrev ü Şirin” mesnevisinin yaratılış sürecinde hangi kaynaklara başvurduğunu somut olarak belirtmemiştir, fakat şair Abulkasım Firdevsî’nin “Şahname” eserine yansımış “Hüsrev ü Şirin” efsanesini kastederek onun herkes tarafından bilindiğini ima etmiştir.  

“Hüsrev ü Şirin” efsanesi çok eski zamanlara dayanmaktadır. Bu efsane Yakın ve Orta Doğu, Güney Kafkasya, Orta Asya ve Hindistan halklarının folklörüne yansımış ve yüzyıllar boyunca dilden dile dolaşarak çeşitli  değişikliklere maruz kalmıştır. Bu efsane hakkında bilgi veren kaynaklar özellikleri açısından iki gruba ayrılır. Birinci gruba VII. yüzyılda mevcut olan ve temeli tarihi olgulara dayanan en eski kaynaklar ait edilmektedir. Bu grupta daha ziyade bir sıra tarihi eser ve salnameler yer alır. İkinci grupta tarihi olgular yerini efsanevi anlatılara bırakır. Burada “Hüsrev ü Şirin” ile ilgili efsanenin bahsi geçer. Bu kaynakların hepsinde yer alan olgular arasında bir takım farklar görülür.

Makalede bahsi geçen farklar analiz edilerek karşılaştırılmalı şekilde incelenmektedir.