قرارداد نفتی ایران و انگلیس در سال 1933 در چارچوب مبارزه ضد امپریالیستی

چکیده

روابط انگلستان و ایران که با لغو امتیاز دارسی (1932) تیره شده بود، با امضای قرارداد امتیازی 1933 دوباره شکل گرفت. هدف ظاهری این قرارداد همکاری برای توسعه ذخایر نفت ایران، افزایش تولید نفت و تضمین توزیع آن بود. این قرارداد امتیازی که به مدت 60 سال به امضا رسیده بود، توسط بسیاری در ایران به عنوان ادامه امتیاز دارسی تلقی شد. به همین دلیل مفاد قرارداد 1933 بیشتر به بهره برداری از منابع نفتی کشور و بهره برداری از ثروت ملی به نفع شرکت های خارجی تعبیر شد. این وضعیت باعث شعله ور شدن گروه های ضد امتیازی ضد امپریالیستی شد و در نتیجه واکنش هایی را علیه رضاشاه به وجود آورد. در این راستا، قرارداد نفت ایران و انگلیس در سال 1933 نقطه عطفی مهم در رابطه ایران با صنعت نفت و مداخلات خارجی تلقی می شود. در حالی که برخی از محافل این قرارداد را خیانت رضاشاه علیه ایران می دانستند، برخی دیگر اعلام کردند که این قرارداد در مساعدترین شرایط امضا شده است. در نتیجه وقتی قرارداد 1933 در چارچوب مبارزات ضد امپریالیستی تحلیل می شود، واکنش مردم ایران را در برابر مداخلات خارجی و ظهور یک جنبش ناسیونالیستی آشکار می کند. از دیدگاه شاه، این قرارداد باز هم نوعی موفقیت در برابر انگلیسی ها بود. زیرا در آن زمان نفت مهمترین منبع درآمد کشور بود و حکومت پهلوی به تنهایی نمی توانست این منبع را استخراج و راه اندازی کند. از این رو رضاشاه به دنبال راه هایی برای سود بردن از این قرارداد بود.
در این پژوهش، قرارداد امتیاز 1933 مورد بحث قرار گرفته و اختلافات ناشی از این قرارداد مورد بحث قرار گرفته است. همچنین پیامدهای سیاسی-اجتماعی توافق در ایران مورد بررسی قرار گرفت.

کلیدواژه: انگلستان، ایران، نفت، امتیاز، امپریالیسم.